َ تقطیر

،اجزای سازنده یک محلول با روش تبخیر و تراکم است. روش جداسازی مواد اجزای سازنده یک محلول گوناگونند. یکی از این روش‌ها فرآیند تقطیر است که خود روش‌های مختلفی دارد و از جمله کاربردهای مهم آن در پالایش جداسازی مواد نفت و جدا سازی اجزایی آن است.

انواع تقطیر:تقطیر ساده: اجزای سازنده محلولی از یک ماده حل شده غیر فعال را می‌توان با تقطیر ساده از هم جدا کرد. برای این کار محلول را می‌جوشانیم تا حلال فرار، تبخیر و از ماده حل شده جدا شود. با سرد کردن بخار (میعان)، حلال مایع جمع آوری می‌شود و ماده حل شده به صورت باقی مانده تقطیر باقی می‌ماند.

هنگامی که ناخالصی غیر فراری (مانند شکر یا نمک) به مایع خالصی اضافه میشود فشار بخار مایع تنزل می یابد و به این دلیل که مولکولهایی که در سطح مایع هستند فقط مولکولهای جسم فرار نیستند قابلیت تبخیر مایع کم میشود. در هنگام تقطیر یک مایع خالص چنانچه مایع زیاده از حد گرم نشود درجه حرارتی که در گرماسنج دیده میشود، یعنی درجه حرارت دهانه خروجی، با درجه حرارت مایع جوشان در ظرف تقطیر، یعنی درجه حرارت ظرف، یکسان است.

درجه حرارت دهانه خروجی، که به این ترتیب به نقطه جوش مایع مربوط میشود، در طول تقطیر ثابت می ماند.

هرگاه در مایعی که تقطیر میشود ناخالصی غیر فراری موجود باشد، درجه حرارت دهانه خروجی همان درجه حرارت مایع خالص است زیرا ماده ای که بر روی حباب گرما سنج متراکم میشود به ناخالصی آلوده نیست. ولی درجه حرارت ظرف به علت کاهش فشار بخار محلول بالا میرود

ب) تقطیر جزء به جزء: 

          برای جداکردن موادی که نقطه جوش آنها خیلی به هم نزدیک باشد از تقطیر جزء به جزء استفاده میکنند. اختلاف این روش با تقطیر ساده آن است که در این حالت از یک ستون تقطیر جزء به جزء استفاده میشود.

          ستونهای تقطیر جزء به جزء انواع متعددی دارند ولی در تمام آنها چند خصلت کلی مشاهده میشود. این ستونها مسیر عمودی را به وجود می آورند که باید بخار در انتقال از ظرف تقطیر به مبرد از آن بگذرد، این مسیر به مقدار قابل ملاحظه ای از مسیر دستگاه تقطیر ساده طویلتر است. هنگام انتقال بخار از ظرف تقطیر به بالای ستون مقداری از بخار متراکم میشود. مایع متراکم شده، در حالی که به پایین ستون می ریزد دوباره در تماس با بخاری که از پایین به بالا در جریان است به طور جزئی تبخیر میشود و به سمت بالا میرود و طی این میعان و تبخیر شدنهای متوالی بخار از جزء فرار تر غنی تر میشود، یعنی هرچه به سمت بالای ستون پیش میرویم غلظت جزء فرار تر بیشتر و هر چه به سمت پایین می آییم غلظت جزء غیر فرار بیشتر میشود.

          از نقطه نظر تئوری، جدا کردن دو ترکیب فرار به طور کامل، بوسیله تقطیر حتی زمانیکه اختلاف در نقطه جوش آنها زیاد باشد امکان پذیر نیست زیرا همیشه جزء دارای نقطه جوش پایین تر فشار بخارش را بر روی نقطه جوش جزء دیگر اعمال نموده و پاره ای از مولکولهای با نقطه جوش بالاتر نیز تقطیر میگردند. اما بهرحال در امور تجربی، بوسیله تقطیر جزء به جزء میتوان مخلوط اینگونه مایعات را در حد مطلوبی جدا نمود.

مخلوط دو ماده با هم در برخی مواد تولید آزئوتروپ میکند، یعنی مخلوط با درصد معینی تا آخرین قطره تقطیر میشود. در اینگونه موارد نمیتوان مخلوط را بوسیله تقطیر جزء به جزء از یکدیگر جدا کرد. برای از بین بردن این حالت یا ماده دیگری به مخلوط اضافه میکنند تا آزئوتروپ دیگری که مطلوب باشد بدست آید و یا فشار را تغییر میدهند. مثلا الکل 95 درصد تشکیل آزئوتروپ میدهد که برای از بین بردن نقطه آزئوتروپ، بنزن به آن اضافه میکنند که در نتیجه نقطه آزئوتروپ دیگری با درصد آب بیشتر ایجاد میشود که بدین ترتیب آب خارج شده، الکل و بنزن باقی میماند که بوسیله تقطیر جزء به جزء به راحتی جدا میشودسیستمهای که از قانون رائول انحراف دارند بر دو نوع هستند :                                                    @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@൦ಘ౦౔ಊಎൎಘŀ౒ಎ@౎౤@಄౎ಌಐಌ@ౢ౎ౌಐಈ@౎ಌౚౢ౎ಂ@ಊౖ౐౔@౞౎ౢಌ౞t@౞ౢ@ൎಘಌ@ౚ౎ಈ౔@౞ౢ@ಊಌౚඌಘ@ಂ౨౎ౢŀ౒ಈఘ@ಊൎ౒൦ಘಊඊಘ@ಐౘಐ౞@౞౎ౢ౞\@ൎಘಌ@൐ಘ൨ಘಌಎ@Pಊൎ౒൦ಘಊR@ಊౢ౐ಐ౮@౐ಎ@ಊౚಈಐඈಘఘ@౐౎@౔ൢ൒ಘ౐@౞ౢ౪౞@ಊ൲ಘඌಘ@౎౦౔ŀ౒ಎ@ಂ౨౎ౢ@౐౜౎ౢ@ౄಌ@౐౎ಈ౎౔ౢ@౎౤@ಂ౨౎ౢ@౐౜౎ౢ@ಎౢŀ඘౒@౎ౘ౤ൎಘ@౜౎ಈ౪@౎౦౔\@ൎಘಌ@ಌوع محلول که محلول آزئوتروپ با نقطه جوش کمینه نام دارد، در دمایی به جوش می‌آید که پایین‌تر از نقطه جوش هر یک از اجزای آن در حالت خاص است.
سیستمهای که از قانون رائول انحراف منفی دارند: اگر سیستمی انحراف منفی از قانون رائول نشان دهد، در منحنی فشار کل مینیممی وجود خواهد داشت. محلولی که غلظت متناظر با این کمینه دارد، فشار بخاری خواهد داشت که در هر دمایی، پایین‌تر از فشار بخار هر یک از اجزای آن در حالت خاص است. چنین محلولی در دمایی بالاتر از نقطه جوش هر یک از اجزای سازنده در حالت خاص، می‌جوشد. این محلول آزئوتروپ با نقطه جوش بیشینه نامیده می‌شودبخار در حالت تعادل با مایع همگن که نقطه جوش بیشینه یا کمینه دارد، دارای همان غلظتی است که مایع آن دارد. از این رو آزئوتروپ‌ها، مانند مواد خالص، بدون تغییر تقطیر می‌شوند. از محلول جز به جز یک محلول دو جزئی که آزئوتروپی تشکیل می‌دهند، سرانجام یک جز خالص، و آزئوتروپ حاصل می‌شود ولی دو جز آن به صورت خالص به دست نمی‌آید.

   تبلور مجدد   
         

در واکنشهای آلی محصولات بندرت به صورت خالص به دستمی آیند. وقتی ماده به صورت جامد باشد معمولا آنرا در حلالی حل کرده و مجددا بهصورت بلور رسوب میدهند. این عمل را تبلور مجدد می نامند.

ترکیبی که میخواهیممتبلور کنیم را باید در یک حلال یا مخلوطی از حلالهای داغ، محلول بوده و در حالتسرد همان حلالها نامحلول باشد. عمل تخلیص در صورتی انجام میشود که ناخالصی یا درحلال سرد محلول باشد و یا در حلال داغ نامحلول باشد. در حالت دوم محلول را بصورتداغ صاف میکنیم تا ناخالصیهای محلول جدا شوند. اگر محلول رنگی باشد و ما بدانیم کهجسم مورد نظر بیرنگ است مقدار کمی از زغال رنگبر به محلول سرد اضافه نموده سپس آنراحرارت داده، بصورت داغ صاف میکنیم. زغال رنگبر، ناخالصیهای رنگی را جذب میکند.

انتخاب محیط تبلور کارساده ای نیست، رفتار حلالیت ترکیب یا باید شناخته شده باشد و یا باید به طریق تجربیمشخص گردد. مثلا وقتی که تبلور پارادی بروموبنزن مورد نظر باشد مخلوطی از اتانل وآب به کار میرود. ترکیب هم در اتانل سرد و هم در اتانل داغ محلول است: از اینرواتانل تنها، برای این کار مفید نیست. از طرف دیگر این ترکیب چه در آب سرد و چه درآب داغ کم محلول است بنابر این آب تنها نیز برای این کار مفید نیست. اما مخلوطمساوی از الکل و آب در حالت داغ حلال خوبی برای جسم است و در حالت سرد حلالیت آنجزئی است از اینرو از مخلوط این دو حلال برای تبلور پارادی بروموبنزن استفادهمیشود.

بعضی مواقع عمل تبلورخودبخود صورت نمیگیرد و باید آنرا بر اثر تحریک متبلور نمود. بدین منظور یا جدارداخلی ظرف در سطح محلول را میخراشند و یا ذراتی خالص از همان جسم را در محلول سردوارد میکنند تا تبلور شروع شود. بسیاری از ترکیبات بر اثر سرد کردن محلول یا سردکردن به همراه هم زدن به صورت بلور در میآیند. برخی ترکیبات به صورت روغن در آمده چندین ساعتو حتی گاهی چندین روز وقت لازم است تا بلور تشکیل شود.

بطور خلاصه تبلور مجدد به روش انحلال شامل مراحل زیراست:

(1)-انتخاب حلال مناسب،(2)- انحلال جسم مورد تخلیص در نقطه جوش حلالیا نزدیک به آن،(3)- صاف کردن محلول داغ برای جداکردن ناخالصیهاینامحلول،(4)- تبلور از محلولی که در حال سرد شدن است،(5)- جداکردن بلورها از محلولی که در آن شناور هستند،(6)- شستشوی بلورها برای خارج کردن محلولی که به آنها آغشته است،(7)- خشک کردن بلورها

بخشعملی

          خالص سازی بنزوئیک اسید: یک گرم بنزوئیک اسید ناخالص را در ظرف ارلن مایر 50 میلی لیتری تمیزی قرار دهید. حدود 10 میلی لیتر آب به آن اضافه کنید. با چراغ گاز حرارت دهید تا به آرامی به جوش آید. در قسمتهای یک میلی لیتری به اندازه لازم آب اضافه کنید تا دیگر جسم جامدی در محلول جوشان حل نشود.

          اگر محلول رنگین است (توجه داشته باشید که بنزوئیک اسید خالص بیرنگ است) محلول را کمی سرد کنید (احتیاط: هیچگاه به محلول جوشان زغال رنگبر اضافه نکنید) حدود 1/0 گرم زغال رنگبر اضافه کنید و دوباره مخلوط را همراه با همزدن گرم کنید تا برای چند دقیقه بجوشد. مخلوط داغ را مطابق شکل (1) بصورت داغ صاف کنید. ظرف خالی را با 1 تا 2 میلی لیتر آب داغ بشویید و محلول شستشو را از صافی عبور دهید. در صورتی که محلول صاف شده هنوز رنگی باشد، عمل با زغال رنگبر را تکرار کنید. اگر طی صاف کردن بلور تشکیل شد محلول را دوباره حرارت دهید تا بلورها حل شود سپس ظرف را با شیشه ساعت یا بشر معکوسی بپوشانید و اجازه دهید به آرامی سرد شود تا به دمای اتاق برسد (اگر سریع سرد شود بلورهای ریز ایجاد میشود). سپس ظرف را برای حدود 15 دقیقه در آب یخ قرار دهید.

شکل (1)

          به کمک صافی مکنده ای (تکه ای از کاغذ صافی را به اندازه کف قیف بوخنر بریده و در ته قیف قرار داده و با کمی حلال خیس کنید تا به کف قیف بوخنر بچسبد و مطابق شکل (2) دستگاه را ببندید.) بلورها را جمع آوری کنید و توده رسوب روی صافی را با دو قسمت کم آب سرد بشویید.

 بلور ها را بر روی تکه ای کاغذ صافی یا بهتر از آن بر روی شیشه ساعتی، پخش کنید و بگذارید تا در هوا کاملا خشک شود. وزن و نقطه ذوب محصول خالص شده را پس از اینکه کاملا خشک شد اندازه بگیرید. درصد بازده را حساب کنید.

   تقطیر با بخار آب   

غالبا به کمک تقطیر با بخار آب میتوان ترکیبات آلی فراری را که با آب مخلوط نمیشوند یا تقریبا با آن غیر قابل اختلاط هستند تفکیک و تخلیص کرد. در این روش مخلوط آب و جسم آلی با هم تقطیر میشوند. که به دو صورت امکان پذیر است:

1)  روش مستقیم: که مخلوط آب و ماده آلی با همدیگر حرارت داده میشوند (تقطیر بوسیله آب).

2)  روش غیر مستقیم: که بخار آب را در ظرف دیگری ایجاد کرده و از داخل ماده آلی عبور میدهند.

در تقطیر با بخار آب طبق قانون دالتون فشار بخارهای حاصله در درجه حرارت معین، برابر با مجموع فشارهای جزئی همان بخارها است:                                             P_T = P₁ + P₂ + P₃ + …  

از این عبارت چنین بر می آید که همواره در هر درجه حرارتی فشار بخار کل مخلوط حتی از فشار بخار فرار ترین جزء در آن درجه حرارت بیشتر است، زیرا که فشار بخار اجزای دیگر مخلوط هم دخالت میکنند. بنابر این باید درجه جوش مخلوط ترکیبهای غیر قابل اختلاط کمتر از جزئی باشد که کمترین نقطه جوش را دارد.

آب (با نقطه جوش 100 درجه) و بروموبنزن (با نقطه جوش 156 درجه) در یکدیگر نامحلولند. این مخلوط در حدود 95 درجه سانتیگراد میجوشد. در این درجه، فشار بخار کل مخلوط برابر با فشار آتمسفر است. همانگونه که طبق نظریه دالتون پیش بینی میشد این درجه کمتر از نقطه جوش هر یک از این دو ماده به صورت خالص است.

مزیت استفاده از تقطیر با بخار آب در این است که در جه حرارت در این تقطیر نسبتا پایین است (کمتر از 100 درجه) و این روش برای خالص سازی موادی به کار میرود که نسبت به حرارت حساسند و در حرارتهای بالا تجزیه میشوند. همچنین این روش برای جدا کردن ترکیب، از مخلوط واکنشی که محتوی مقدار زیادی از مواد قیر مانند باشد مفید است.

بخش عملی

تقطیر با بخار آب بروموبنزن

در یک بالن ته گرد مقدار 20 میلی لیتر بروموبنزن و 10 میلی لیتر آب بریزید و دستگاه تقطیر با بخار آب را مطابق شکل ببندید.

حرارت را آغاز کنید. برای جلوگیری از جمع شدن آب در ظرف حاوی ماده آلی (ظرف3) آنرا نیز حرارت دهید محصول را جمع آوری نمایید و هنگامی که دیگر بر اثر افزوده شدن محصول تقطیر حجم بروموبنزن تقطیر شده تغییر نکرد زمان پایان تقطیر است. حجم کل محصول تقطیر جمع آوری شده و حجم بروموبنزن موجود در

.

   تقطیر   

تقطیر، معمولترین روشی است که برای تخلیص مایعات به کار می رود. در این عمل مایع را به کمک حرارت تبخیر می کنند و بخار مربوطه را در ظرف جداگانه ای متراکم می کنند و محصول تقطیر را بدست می آورند. چنانچه ناخالصیهای موجود در مایع اولیه فرار نباشند، در باقی مانده تقطیر به جا می مانند و تقطیر ساده جسم را خالص میکند. در صورتی که ناخالصیها فرار باشند، تقطیر جزء به جزء مورد احتیاج خواهد بود.

الف) تقطیر ساده:

هنگامی که ناخالصی غیر فراری (مانند شکر یا نمک) به مایع خالصی اضافه میشود فشار بخار مایع تنزل می یابد و به این دلیل که مولکولهایی که در سطح مایع هستند فقط مولکولهای جسم فرار نیستند قابلیت تبخیر مایع کم میشود. در هنگام تقطیر یک مایع خالص چنانچه مایع زیاده از حد گرم نشود درجه حرارتی که در گرماسنج دیده میشود، یعنی درجه حرارت دهانه خروجی، با درجه حرارت مایع جوشان در ظرف تقطیر، یعنی درجه حرارت ظرف، یکسان است.

درجه حرارت دهانه خروجی، که به این ترتیب به نقطه جوش مایع مربوط میشود، در طول تقطیر ثابت می ماند.

هرگاه در مایعی که تقطیر میشود ناخالصی غیر فراری موجود باشد، درجه حرارت دهانه خروجی همان درجه حرارت مایع خالص است زیرا ماده ای که بر روی حباب گرما سنج متراکم میشود به ناخالصی آلوده نیست. ولی درجه حرارت ظرف به علت کاهش فشار بخار محلول بالا میرود.

ب) تقطیر جزء به جزء:

          برای جداکردن موادی که نقطه جوش آنها خیلی به هم نزدیک باشد از تقطیر جزء به جزء استفاده میکنند. اختلاف این روش با تقطیر ساده آن است که در این حالت از یک ستون تقطیر جزء به جزء استفاده میشود.

          ستونهای تقطیر جزء به جزء انواع متعددی دارند ولی در تمام آنها چند خصلت کلی مشاهده میشود. این ستونها مسیر عمودی را به وجود می آورند که باید بخار در انتقال از ظرف تقطیر به مبرد از آن بگذرد، این مسیر به مقدار قابل ملاحظه ای از مسیر دستگاه تقطیر ساده طویلتر است. هنگام انتقال بخار از ظرف تقطیر به بالای ستون مقداری از بخار متراکم میشود. مایع متراکم شده، در حالی که به پایین ستون می ریزد دوباره در تماس با بخاری که از پایین به بالا در جریان است به طور جزئی تبخیر میشود و به سمت بالا میرود و طی این میعان و تبخیر شدنهای متوالی بخار از جزء فرار تر غنی تر میشود، یعنی هرچه به سمت بالای ستون پیش میرویم غلظت جزء فرار تر بیشتر و هر چه به سمت پایین می آییم غلظت جزء غیر فرار بیشتر میشود.

          از نقطه نظر تئوری، جدا کردن دو ترکیب فرار به طور کامل، بوسیله تقطیر حتی زمانیکه اختلاف در نقطه جوش آنها زیاد باشد امکان پذیر نیست زیرا همیشه جزء دارای نقطه جوش پایین تر فشار بخارش را بر روی نقطه جوش جزء دیگر اعمال نموده و پاره ای از مولکولهای با نقطه جوش بالاتر نیز تقطیر میگردند. اما بهرحال در امور تجربی، بوسیله تقطیر جزء به جزء میتوان مخلوط اینگونه مایعات را در حد مطلوبی جدا نمود.

مخلوط دو ماده با هم در برخی مواد تولید آزئوتروپ میکند، یعنی مخلوط با درصد معینی تا آخرین قطره تقطیر میشود. در اینگونه موارد نمیتوان مخلوط را بوسیله تقطیر جزء به جزء از یکدیگر جدا کرد. برای از بین بردن این حالت یا ماده دیگری به مخلوط اضافه میکنند تا آزئوتروپ دیگری که مطلوب باشد بدست آید و یا فشار را تغییر میدهند. مثلا الکل 95 درصد تشکیل آزئوتروپ میدهد که برای از بین بردن نقطه آزئوتروپ، بنزن به آن اضافه میکنند که در نتیجه نقطه آزئوتروپ دیگری با درصد آب بیشتر ایجاد میشود که بدین ترتیب آب خارج شده، الکل و بنزن باقی میماند که بوسیله تقطیر جزء به جزء به راحتی جدا میشود.

باران می آمد

آرام و بی صدا

خیابانها همگی در سکوت تنهای شب

در زیر نور چراغهای ایستاده ی شهر

آسمان را می نگریستند

چه فاصله ای ! زمین تا آسمان

هیچگاه معنایش را نفهمیدم

عجب جدایی غریبی

صدای جیرجیرک ها آن شب گرفته بود

چاله های کوچک خیابان پر از آب باران

و درختان کهن اطراف خیابان

خود را برروی پیاده روها انداخته بودند

و همانند سپیدارهای پر امید از شوق به آسمان خیره شده بودند

در آن هوای بارانی

در گوشه ای از پیاده روهای یخ زده ی عریان

ناگهان

چشمم به نیمکت چوبی خیسی افتاد که برایم خیلی آشنا بود

قدم زنان به سویش روانه شدم و مدتی در کنارش نشستم

اینگار که با من سخن می گفت

چقدر واضح و بی پروا ! چقدر برایم آشنا بود

باران عجیب می بارید

چشمانم را آرام بستم و نفس عمیقی کشیدم

نفسی که تااعماق وجودم را

ازبوی مست کننده خاک باران خورده پر می کرد.

چنان که گویی

وقتی در آینده سینه ام را خواهند شکافت

بوی باران تمام فضا را پر خواهد نمود

عجب حس زیبا و پرشکوهی

من... تنها...درزیرباران...صدای موسیقی دلنوازش بر نیمکت چوبی کنارم

هوای خنک زمستانی

بوی خاک باران خورده

صدای تصنیف آواز پرنده

که در بالای سکوی سنگی زیر درخت چنار روبروی پیاده رو

با طنین سبز باران ترکیب می شد

و سماعی عارفانه ی باران را هرچه پرشکوهتر در وجودم میدمید

و نقطه های آبی ذهنم را در جستجوی واژه ها فرا میخواند

تا به حال زمستان را تا این حد زیبا ندیده بودم

زمستان را دوست دارم

به خاطر رفتن و رفتن و رفتن و خیس شدن زیر باران های دلنوازش

به خاطر غروب های نارنجی رنگش

به خاطر شب های سرد و طولانی اش

به خاطر تنهایی و دلتنگیهایم به خاطر بغض های سنگین انتظار

به خاطر معصومیت کودکیم

به خاطر نشاط و سرزندگی نوجوانیم

و به خاطر تنهایی جوانیم.

باران لحظه ی ناب قشنگی هاست

باران که می بارد درختان بوی طبیعت می دهند

باران ذهن آسمان را هم پر ترنم می کند

ای مسافر...ای مسافر...ای مسافر

دلم عجیب برایت تنگ است

باران که می بارد بودنت را بیش از همه وقت با وجودم حس میکنم

باران که می بارد مرا با یاد تو یگانه می سازد

آسمان به حالم می گرید و من غرق در تو می شوم

امشب

این من هستم و باران و یاد و خاطره ی تو

سال ها پیش بود که همچین شبی باران می بارید

آرام و بی صدا

آنشب هم نجوای عاشقانه ی باران تمام فضا را پر کرده بود

و من مثل همیشه بر روی همین نیمکت چوبی نشسته بودم

نیمه های شب بود

چشمانم را به آسمان قرمز رنگ و ابری بالای سرم دوخته بودم

ناگهان صدای قدم های گرم و سنگینی مرا به سوی خود خواند

قدم هایی که حس اظطراب را با خونم عجین می ساخت

پیر مردی را دیدم که از کنار آن سکوی سنگی

در زیر قد کشیدن آن دو چنار به سویم می آمد

آرام از جایم بلند شدم

به صورت نورانی و عارفانه اش مدتی نگریستم.

چه روح شفاف و پاکی در چهره اش موج می زد

چشمانش را به چهره ام انداخت

دست هایش را آرام بر شانه هایم گذاشت

در حالی که اشک در چشمانم حلقه بسته بود

نجوا کنان زیر لب جمله ای را گفت و آرام و بی صدا از کنارم دور شد

آری هنوز زمزمه اش در گوشم غوغا می کند

چقدر مطمئن و راسخ آن جمله را بیان می کرد

آری

او

گفت : مسافر

روزی

در باران

خواهد آمد

آه ای مسافر...

ای مسافر...

امشب نیز همانند هرشب تا صبح با تو بیدار خواهم ماند

و

همه را می بینم

همه را می گریم

همه را می بیند

همه را می گرید... باران

سوره زلزال آيات 8-1

11828/1- ابن بابويه مي گويد: احمد بن محمد از قول پدر خود و او از محمد بن احمد براي ما چنين نقل كرد. ابو عبدا... رازي از احمد بن محمد بن ابي نصر و او از روح بن صالح و ايشان از هارون بن خارجه كه از فاطمه  (ع) نقل كرده بود چنين گفت: درزمان ابوبكر مردمان گرفتار زلزله اي شدند و با ناله و گريه نزد ابوبكر و عمر رفتند و متوجه شدند آن دو نيز با ناراحتي و ترس به نزد علي  (ع) رفته اند. پس مردم آنها را دنبال كردند تا اينكه به خانه علي  (ع) رسيدند و علي  (ع) سمت آنها رفت بدون توجه اندوهي كه در آنها بود و از آنها گذشت. پس مردم او را دنبال كردند تا اينكه به زميني بلند[1] رسيد و بر آن نشست و مردم اطراف او نشستند در حاليكه به ديوار شهر مي نگريستند كه به شدت تكان مي خورد و در رفت و آمد بود علي  (ع) به آنها گفت گويا شما از آنچه مي بينيد هراسيده ايد؟ گفتند: چگونه نهراسيم درحالي كه تاكنون نظير آن را نديده ايم؟ سپس لبهاي خود را به حركت در آورد و با دست بر زمين زد و فرمود تو را چه مي شود؟ ساكن شو. سپس ساكن و آرام شد  پس آن گروه كه ابتدا از تعجب به سوي علي  (ع) آمده بودند تعجب نمودند. به آنها فرمود: شما از كار من تعجب كرديد؟ گفتند: آري. فرمود: من آن مردي هستم كه خداوند فرمود: 1و2و3 و من آن انساني هستم كه مي گويم به زمين تو را چه مي شود (4) يعني زمين اخبار خود را روايت مي كند.

11829/2- و از او نقل شده كه از احمد بن محمد و او از پدر خود و ايشان از محمد بن احمد و او از يحيي بن محمد بن ايوب و او نيز از علي بن مهزيار و ايشان از ابن سنان، وي نيز از يحيي حلبي و او نيز از عمر بن ابان و او از جابر چنين روايت كرده است: تميم بن خديم به من گفت: ما به همراه علي  (ع) بوديم كه مارا متوجه بصره كرد و فرمود: ما در حال نزول در آن سرزمين بوديم كه ناگاه زمين پريشان گرديد و با دست خود به زيمن زد و سپس به آن گفت تو را چه مي شود؟ سپس به سوي ما رو كرد و فرمود: اگر اين آن زلزله اي بود كه خداوند عزوجل در كتاب خود ذكر كرده به من پاسخ مي داد، لكن اين، آن زلزله نيست.

11830/3- محمدبن عباس مي گويد:‌از احمد بن هوذه نقل شده و او از ابراهيم بن اسحاق و او از عبدا.. بن حماد و ايشان از صباح مرني و او از اصبح بن نباته چنين روايت نموده: به همراه علي بيرون رفتيم و او در بازار مي گرديد و اهل بازار را به درست وزن كردن و پيمانه كردن امر مي نمود تا اينكه به باب القصر رسيديم و با پاي مبارك خود بر زمين دويد و زمين لرزيد و فرمود: تو را چه مي شود؟ آرام بگير اما به خدا سوگند من آن انساني هستم كه اخبار زمين او را آگاه كرده است يا مردي از جانب من چنين است.

11821/4- و از او نقل شده از علي بن عبدا... بن اسد و او از ابراهيم بن محمد ثقفي و او نيز از عبيدا... بن سليمان نجفي و ايشان از محمد بن خراساني و او از فضل بن زبير چنين روايت كرد: امرالمومنين علي ابن ابي طالب  (ع) در رحبه[2] نشسته بود كه زمين لرزيد، و علي  (ع) بادست خود به آن زد سپس به زمين گفت: آرام بگير. البته كه آن قيامي است و اگر چنين بود او مرا مطلع مي كرد از اخبارش و من آن كسي هستم كه زمين اخبارش را براي او ذكر كرده سپس چنين خواند (1،2،3،4،5) آيا نديديد كه او از پروردگار خود حكايت مي كند؟

11832/5- و از او نقل شده كه از حسن بن علي بن مهزيار و او  از پدر خود و ايشان از حسين بن سعيد و او از محمدبن سنان و او از يحيي حلبي و وي نيز از عمر بن ابان و ايشان از جابر جعفي چنين نقل مي كند: تميم بن جذيم به من گفت: ما به همراه علي  (ع) بوديم كه مارا متوجه سرزمين بصره كرد و هنگام نزول در آن سرزمين ناگهان زمين شروع به لرزيدن نمود و علي  (ع) با دست خود به آن زد سپس فرمود‌:تو را چه مي شود؟ (آرام بگير) و آرام شو سپس آن چهره شريف رو به ماكرد و به ما فرمود، اما اگر اين زلزله اي بود كه خداوند در كتاب خود ذكر نموده مرا پاسخ مي داد. ولي اين آن زلزله نيست. محمد بن هارون بكري با استناد به هارون بن خارجه حديثي را روايت مي كند كه آن را به بانو فاطمه  (ع) مي رساند كه فرمود: «زلزله اي در زمان ابوبكر و عمر مردم را فرا گرفت كه مردم با ناراحتي به نزد آنها رفتند و فهميدند كه آن دو با اندوه نزد علي  (ع) رفته اند» و نظير آنچه قبلا ذكر شد را ذكر نموده اند.

11833/6- ابو علي حسن بن محمدبن جمهور عمي مي گويد: حسن بن عبدالرحيم تمار به من گفت: از مجلس يكي از فقها باز مي گشتم و بر سلمان شاذكوني عبور كردم و به من گفت از كجا مي آيي؟

گفتم از مجلس فلان شخص – يعني  وضع كننده كتاب الواحده – به من گفت: در آنجا چه مي گفتند؟ گفتم بخشي از فضائل اميرالمومنين علي بن ابي طالب  (ع) را و او گفت به خدا سوگند حديثي برايت روايت مي كنم كه آن را قريشي از قريشي براي من مثل كرده كه تعداد آنها به 6 نفر مي رسد. سپس گفت: قبر هاي بقيف در عهد عمربن خطاب مي لرزيد و مردم شهراز اين امر ناراحت بودند و عمرو اصحاب رسول (ص) براي ساكن كردن آن لرزش خارج شدند و پيوسته آن لرزش به سمت ديوارهاي شهر افزايش مي يافت و اهل شهر تصميم گرفتند از آنجا خارج شوند و در اين هنگام عمر گفت: ابا الحسن علي بن ابي طالب (ع) را خواست و او حاضر شد عمر گفت: اي ابا حسن نظر تو در مورد قبرهاي بقيع و لزرش آنها چيست كه آن لرزش به ديوارهاي شهر نزديك مي گردد و مردم مي خواهند كه از آن كوچ نمايند؟ علي  (ع) فرمود: براي من صد نفر از ياران رسول كه از مردان جنگ بدر بودن بياوريد. و از آن صد نفر، ده نفر را برگزيد و آنها را پشت سر خود قرارداد و 90 نفر ديگر را در پشت سر آنها و در شهر جز آنها كس باقي نماند  مگر اينكه او حاضر شد و در شهر هيچ زن بيوه يا دختر عاتق [3] نمانده بود مگر اينكه از آنجا خارج شده بود.

پس ابوذر و مقداد و سلمان و عمار را فرا خواند و به آنها گفت در مقابل من با شيد تا اينكه به وسط بقيع رسيدند و مردم دور او را گرفته بودند. پس با پاي خود به زمين زد و سه مرتبه فرمود : تو را چه مي شود؟ پس زمين آرام شد و فرمود: خداوند و رسولش (ص) راست گفتند و مرا از اين روز و اين ساعت و اجتماع مردم به خاطر آن مطلع كرده بودند. خداوند عزوجل در كتابش مي فرمايد 1و2و3 اما اگر اين همان زلزله بود مي گفتم: او را چه مي شود و زمين اخبار خود را براي من خارج مي نمود. سپس مردم به دنبال او بازگشتند و لرزش نيز آرام شد.

11834/7- علي بن ابراهيم در معني سوره (1و2) مي گويد: اثقال از مردم هستند (2) آن اميرالمومنين  (ع) است . (4) تا اين كلام خداوند (6) مي آيند در دسته هاي مومنان كافران و منافقان (6) و بر آنچه مرتكب شده اند واقف مي شوند (7و8) و اين در نزد سخن جبر گرايان است كه گمان مي كردند آنها كاري مرتكب نشده اند.

11835/8- و در روايت ابي جارود از ابا جعفر  (ع) در مورد اين كلام حق تعالي (7) آمده اگر از اهل دوزخ باشد و عمل او كار نيكي باشد در دنيا به اندازه ذره اي آن را روز قيامت حسرتي مي بيند و اگر عملاو براي غير خدا باشد (چنين است) (8) و اگر از اهل بهشت باشد آن شر را در روز قيامت مي بيند سپس خداوند متعال او را مورد مغفرت قرار مي دهد.

دلايل لزوم نبوت

خداوند حكيم انسانهاى والايى را براى هدايت و راهنمايى بشر برانگيخته و آنان را حامل پيام خويش براى افراد بشر قرار داده است. اينان، همان پيامبران و رسولانند كه واسطه جريان فيض هدايت از سوى خداوند به بندگان مى‏باشند، و اين فيض از نخستين روزى كه بشر شايستگى بهره‏گيرى از آن را يافته، از جانب خدا نازل گرديده و تا عصر پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله و سلم نيز ادامه داشته است.بايد دانست آيين هر پيامبرى نسبت‏به زمان و امت‏خود كاملترين آيين بوده است، و اگر اين فيض الهى مستمر نبود بشر به حد كمال نمى‏رسيد.

از آنجا كه خلقت انسان، فعل خداى «حكيم‏» است طبعا آفرينش او هدف وغرض دارد، و با توجه به اينكه در وجود انسان علاوه بر غرايز كه با حيوان مشترك است،عقل و خرد نيز هست‏بايد غرض و هدف از خلقت وى، هدفى معقول باشد.

از طرف ديگر، عقل و خرد انسان هرچند در پيمودن راه تكامل او مؤثر و لازم است، اما كافى نيست، و اگر در هدايت انسان به عقل و خرد قناعت‏شود او هرگز راه كمال را به طور كامل نخواهد شناخت. براى نمونه، پى بردن به مبدء و معاد يكى از مهمترين مسائل فكرى بشر بوده است.بشر مى‏خواهد بداند از كجا آمده، چرا آمده، و به كجا خواهد رفت؟ ولى عقل و خرد به تنهايى از عهده تبيين كامل اين مسائل بر نمى‏آيد. گواه روشن اين امر آن است كه،با همه ترقى كه بشر معاصر در علم و دانش كرده است،هنوز بخش عظيمى از انسانها بت‏پرست مى‏باشند.

نارسايى عقل و دانش بشر منحصر به موضوع مبدء و معاد نيست، بلكه وى در بسيارى از مسائل حياتى نيز نتوانسته است طريق استوارى را برگزيند. ديدگاههاى مختلف و متعارض بشر در مسائل اقتصادى، اخلاقى، خانوادگى وغيره نشانه نارسايى وى از درك صحيح اين مسائل مى‏باشد، و به همين علت است كه مى‏بينيم مكتبهاى متعارض پديد آمده است.

با توجه به نكته فوق، عقل صحيح حكم مى‏كند كه به مقتضاى حكمت الهى بايد مربيان و رهبران الهى مبعوث شوند تا راه صحيح زندگى را به بشر بياموزند.

كسانى كه تصور مى‏كنند هدايتهاى عقلى مى‏تواند جايگزين هدايتهاى آسمانى شود بايد به دو مطلب توجه كنند:

1. خرد و دانش بشر در شناخت كامل انسان و اسرار هستى و گذشته و آينده سير وجودى او ناقص و نارساست،در حاليكه آفريننده بشر به حكم اينكه هر صانعى مصنوع خود را مى‏شناسد، از انسان و ابعاد و اسرار وجود او كاملا آگاه است.ودر قرآن به اين دليل اشاره كرده مى‏فرمايد:;ژخ÷;ژخ÷الا ندارد، و اوست دقيق وآگاه. يعلم من خلق وهو اللطيف الخبير›› (ملك/14): آيا آنكس كه آفريده است (به آفريده خود) علم

2. انسان به مقتضاى غريزه حب ذات، آگاهانه يا ناخودآگاه، پيوسته به دنبال منفعت‏جوييهاى شخصى است و در برنامه‏ريزى نمى‏تواند از دايره منافع فردى و گروهى به طور كامل صرف‏نظر كند. طبعا برنامه‏هاى بشرى از جامعيت كامل برخوردار نخواهد بود،ولى برنامه پيامبران چون از جانب خداوند است از چنين نقصانى منزه است.

با توجه به اين دو نكته بايد گفت كه بشر هيچگاه از هدايتهاى الهى و برنامه‏هاى پيامبران بى‏نياز نبوده و نخواهد بود.

منشور عقايد اماميه صفحه 97

6 اصل در مورد ويژگيهاى نبوت پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله و سلم

دعوت پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله و سلم ويژگيهايى دارد، كه مهمترين آنها چهار چيز است و ما در طى سه اصل به بيان آنها مى‏پردازيم.

اصل اول

دعوت و آيين پيامبر اسلام جهانى است و به قوم و منطقه خاصى اختصاص ندارد، چنانكه مى‏فرمايد:‹‹و ما ارسلناك الاكافة للناس بشيرا و نذيرا›› (سباء/28): ما تو را، بشارت دهنده و ترساننده، براى عموم مردم فرستاديم. نيز مى‏فرمايد: ‹‹و ما ارسلناك الارحمة للعالمين›› (انبياء/107). از اين روى مى‏بينيم وى در دعوتهاى خود از لفظ «الناس‏» بهره گرفته و مى‏گويد: ‹‹يا ايها الناس قد جاءكم الرسول بالحق من ربكم ف‏آمنوا خيرا لكم›› (نساء/170): اى مردم رسولى از جانب پروردگار شما به حق نزد شما آمده است، پس به او ايمان آوريد كه براى شما بهتر است.

البته آن حضرت زمانى كه دعوت خويش را آغاز كرد، به طور طبيعى انذار خود را در مرحله نخست متوجه قوم خود فرمودتا جمعيتى را كه پيش از او براى آنان بيم دهنده‏اى نيامده بود، انذار كند ‹‹لتنذر قوما ما اتاهم من نذير من قبلك››(سجده/3). ولى اين به معناى آن نبود كه قلمرو رسالت وى محدود به ارشاد گروهى خاص است. بدين جهت، گاه مى‏بينيم كه قرآن در عين اينكه جمعيت‏خاصى را مورد دعوت قرار مى‏دهد، بلافاصله آن را براى همه كسانى نيز كه دعوت او مى‏تواند به آنان برسد حجت مى‏شمرد و مى‏فرمايد:‹‹و اوحي الي هذا القرآن لانذركم به و من بلغ›› (انعام/19): اين قرآن بر من وحى شده تا به وسيله آن، شما و همه كسانى را كه اين پيام به آ نان مى‏رسد، انذار كنم.

بديهى است كه پيامبران در درجه نخست‏بايستى قوم خود را به آيين خود دعوت كنند، خواه دعوت آنان جهانى باشد و خواه منطقه‏اى. قرآن در اين مورد يادآور مى‏شود كه «هيچ پيامبرى را جز به زبان قوم خويش نفرستاديم: ‹‹و ما ارسلنا من رسول الابلسان قومه ليبين لهم›› (ابراهيم/4) ولى چنانكه گفتيم ارسال رسول به زبان قوم خويش، هرگز به معنى انحصار دعوت به آن گروه نيست.

اصل دوم

نبوت پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله و سلم نبوت خاتم مى‏باشد، همچنانكه شريعت او ريعت‏خاتم، و كتاب او نيز خاتم كتابهاى آسمانى است‏يعنى پس از وى ديگر پيامبرى نخواهد آمد، و شريعت او به صورت جاودانه تا روز رستاخيز باقى خواهد ماند. از خاتميت نبوت پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم دومطلب استفاده مى‏شود:

1. اسلام، ناسخ شرايع پيشين است و با آمدن آن شريعتهاى گذشته ديگر رسميت ندارند.

2. در آينده شريعت‏سماوى ديگرى نخواهد آمد و ادعاى هر نوع شريعت جديد آسمانى مردود است.

موضوع خاتميت، در قرآن و احاديث اسلامى به صورت روشن مطرح شده است، به گونه‏اى كه براى احدى جاى ترديد باقى نمى‏گذارد. در اين مورد به برخى از آنها اشاره مى‏كنيم:

‹‹ما كان محمد ابا احد من رجالكم و لكن رسول الله‏و خاتم النبيين و كان الله بكل شي‏ء عليما›› (احزاب/40): «محمد پدر هيچيك از شماها نبوده، بلكه وى رسول خدا و خاتم پيامبران است، و خدا به هرچيزى دانا است‏».«خاتم‏» به معنى انگشتر است. در عصر نزول اسلام، مهر افراد، نگين انگشتر آنان بود كه با آن نامه‏ها را مهر مى‏كردند، به نشانه اينكه پيام به پايان رسيده است. با توجه به اين نكته، مفاد آيه فوق اين است كه با آمدن پيامبر اسلام، طومار نبوت و پيامبرى مهر پايان خورده و پرونده نبوت بسته شده است.

ضمنا از آنجا كه «رسالت‏» عبارت از ابلاغ و رساندن پيامهايى است كه از طريق وحى دريافت مى‏گردد، طبعا رسالت الهى بدون نبوت نخواهد بود، و در نتيجه ختم نبوت ملازم با ختم رسالت نيز هست. ⁽¹⁾

در اين زمينه از ميان احاديث گوناگون، كافى است‏به حديث «منزلت‏» اشاره كنيم: پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم زمانى كه در جريان جنگ تبوك، على را جانشين خود در مدينه قرار داد، به وى فرمود: «الا ترضى ان تكون مني بمنزلة هارون من موسى الاانه لا نبي بعدي‏» ⁽²⁾ : آيا خشنود نيستى كه منزلت تو نسبت‏به من همانند منزلتت هارون نسبت‏به موسى باشد،جز اينكه پس از من پيامبرى نخواهد بود.

گذشته از حديث «متواتر» منزلت، مجموعه احاديث مربوط به خاتميت نيز به صورت تواتر اجمالى نقل شده است. ⁽³⁾

اصل سوم

راز جاودانگى شريعت اسلام در دو چيز نهفته است:

الف - شريعت اسلام، براى تامين نياز طبيعى و فطرى بشر به هدايتهاى الهى، كاملترين برنامه را ارائه كرده است، به گونه‏اى كه بهتر و كاملتر از آن قابل تصور نيست.

ب - در قلمرو احكام عملى نيز يك رشته اصول و كليات جامع و ثابت را بيان نموده كه مى‏تواند پاسخگوى نيازهاى نو بنو و متنوع بشر باشد. گواه روشن اين امر آن است كه فقهاى اسلام (بويژه شيعه) در طى چهارده قرن توانسته‏اند به تمام نيازهاى جوامع اسلامى در زمينه احكام عملى پاسخ گويند، و تاكنون موردى پيش نيامده است كه فقه اسلامى از پاسخ گفتن به آن ناتوان باشد. امور زير در تحقق اين هدف مفيد و مؤثر بوده‏اند:

1. حجيت عقل: اعتبار و حجيت عقل در مواردى كه صلاحيت قضاوت و داورى دارد، يكى از طرق استنباط وظايف بشر در طول زندگى است.

2. رعايت اهم در موارد تزاحم با مهم: مى‏دانيم كه احكام اسلام، ناشى از يك رشته ملاكات واقعى و مصالح و مفاسد ذاتى (يا عارضى) در اشياست كه برخى از آنها را عقل به دست مى‏آورد و برخى ديگر را شرع بيان مى‏كند. با شناخت اين ملاكات، طبعا فقيه مى‏تواند در موارد تزاحم آنها، اهم را بر مهم ترجيح داده و مشكل را حل كند.

3. فتح باب اجتهاد: گشوده بودن باب اجتهاد به روى امت اسلامى - كه از افتخارات و امتيازات تشيع است‏خود از عوامل تضمين كننده خاتميت آيين اسلام است، زيرا در پرتو اجتهاد زنده و مستمر، حكم مسائل و حوادث جديد همواره از قواعد كلى اسلامى استنباط مى‏شود.

4. احكام ثانويه: در شريعت اسلام علاوه بر احكام اوليه، يك رشته احكام ثانويه وجود دارد كه مى‏تواند بسيارى از مشكلات را حل كند. فى‏المثل، در جايى كه تطبيق حكمى بر موردى، مايه عسر و حرج يا زيان و ضرر افرادى گردد (با توجه به شرايطى كه در فقه بيان شده است) اصولى چون قاعده نفى حرج يا لا ضرار مى‏تواند به توانايى شريعت در شكستن بن‏بستها و رفع تنگناها كمك نمايد. قرآن كريم مى‏فرمايد: ‹‹و ما جعل عليكم في الدين من حرج›› (حج/78). رسول گرامى نيز اعلام مى‏دارد: «لا ضرر و لا ضرار ». بايد گفت مكتبى كه اين دو قاعده و نظائر آن را دارد، هيچگاه پيروان آن در زندگى به بن‏بست كشيده نخواهند شد.

بحث مشروح درباره خاتميت‏بر عهده كتب كلامى است.

اصل چهارم

يكى از ويژگيهاى شريعت اسلامى، اعتدال و سهولت درك مفاهيم و احكام آن است، كه اين امر را مى‏توان يكى از مهمترين عوامل نفوذ و گسترش اين دين در ميان اقوام و ملل مختلف جهان دانست. اسلام در موضوع خداپرستى، توحيدى ناب و روشن را مطرح مى‏كند كه دور از هرگونه ابهام و پيچيدگى است. تنها سوره توحيد در قرآن مى‏تواند گواه اين مدعا باشد چنانكه اين كتاب مقدس در باب مقام و منزلت انسان نيز بر اصل تقوى تكيه مى‏كند كه خود به نوعى دربرگيرنده همه خصال والاى اخلاقى است. در حوزه احكام عملى نيز مشاهده مى‏كنيم كه اسلام هرگونه عسر و حرجى را نفى مى‏كند و پيامبر، خود را آورنده شريعتى سهل و آسان معرفى مى‏كند: «جئت‏بشريعة سهلة سمحة‏».

محققان منصف و بى غرض حتى از ميان دانشوران غير مسلمان صريحا اذعان نموده‏اند كه مهمترين عامل گسترش سريع آيين اسلام، وضوح و جامعيت احكام و تعاليم اين دين بوده است، براى نمونه دكتر گوستاولوبون، دانشمند مشهور فرانسوى، مى‏گويد:

رمز پيشرفت اسلام در همان سهولت و آسانى آن نهفته است. اسلام از مطالبى كه عقل سالم از پذيرش آن امتناع مى‏ورزد و در اديان ديگر نمونه‏هاى آن بسيار است، مبراست. هرچه فكر كنيد ساده‏تر از اصول اسلام نمى‏يابيد كه مى‏گويد: خدا يگانه است; مردم همگى در برابر خدا يكسانند; انسان با انجام چند فريضه دينى به بهشت و سعادت مى‏رسد، و با روى گرداندن از آن به دوزخ مى‏افتد. همين روشنى و سادگى اسلام و دستورات آن، كمك زيادى به پيشرفت اين دين در جهان كرد. مهمتر از اين آن ايمان محكمى است كه اسلام در دلها ريخته است; ايمانى كه هيچ شبهه‏اى قادر به كندن آن نيست.

اسلام، همان گونه كه براى اكتشافات علمى از هر دينى مناسبتر و ملايمتر است، درباره واداشتن مردم به گذشت نيز بزرگترين دينى است كه مى‏تواند تهذيب نفوس و اخلاق را به عهده گيرد. ⁽⁴⁾

اصل پنجم

كتابهاى آسمانى كه پيامبران پيشين آن را عرضه كرده‏اند، مع الاسف پس از آنان بتدريج در اثر غرض‏ورزى خودكامگان دستخوش تحريف گرديده است. اين مطلب را، علاوه بر قرآن، شواهد تاريخى هم تاييد مى‏كند. چنانكه مطالعه خود اين كتب و دقت در محتواى آنها نيز بر آن دلالت دارد، زيرا در آنها يك رشته مطالبى وارد شده است كه هرگز نمى‏تواند مورد تاييد وحى الهى باشد. بگذريم كه انجيل كنونى بيشتر صورت زندگى‏نامه حضرت مسيح را دارد كه در آن ماجراى به دار آويخته شدن وى نيز توضيح داده شده است. اما به رغم تحريفات آشكار در كتب آسمانى پيشين، قرآن كريم از هر نوع افزايش و كاهش مصون مانده است. پيامبر گرامى اسلام يكصد و چهارده سوره كامل قرآنى از خود به يادگار نهاده و تحويل جهان داده است و نويسندگان وحى - خصوصا حضرت على عليه السلام كه از روز نخست وحى الهى را مى‏نوشت، آن را نگاشته‏اند. خوشبختانه، با وجود گذشت 15 قرن از نزول قرآن، نه چيزى از آيات و سوره‏هاى قرآن كم شده و نه چيزى بر آنها افزوده شده است. اينك به برخى از دلايل و موجبات عدم تحريف قرآن اشاره مى‏كنيم:

1.چگونه امكان دارد كه تحريف به قرآن راه يابد، در حاليكه خداوند حفظ و صيانت آن را تضمين كرده است، چنانكه مى‏فرمايد: ‹‹انا نحن نزلنا الذكر و انا له لحافظون›› (حجر/9): ما خود قرآن را فرو فرستاده و خود نيز نگهبان آن هستيم.

2. خداوند راه يافتن هر نوع باطل به ساحت قرآن را نفى كرده و مى‏فرمايد:‹‹لا ياتيه الباطل من بين يديه ولا من خلفه تنزيل من حكيم حميد›› (فصلت/44): باطل از هيچ سو به ساحت قرآن راه ندارد، آن از جانب خداوند حكيم و ستوده نازل شده است.

باطل كه خداوند راه يافتن آن را به قرآن نفى كرده،هر باطلى است كه مايه وهن قرآن گردد، و از آنجا كه كم يا زياد كردن الفاظ و آيات قرآن مسلمامايه سستى و وهن آن مى‏گردد لذا قطعا هيچگونه كاهش يا افزايشى به ساحت اين كتاب شريف راه نيافته است.

3. تاريخ گواهى مى‏دهد كه مسلمانان به آموزش و حفظ قرآن عنايت ويژه‏اى داشتند در ميان عربهاى زمان پيامبر، حافظه‏هاى قوى و نيرومندى وجود داشت كه با يك بار شنيدن، خطبه‏اى طولانى را حفظ مى‏كردند، بنابر اين چگونه مى‏توان گفت چنين كتابى كه اين همه قارى و حافظ و علاقمند داشته، تحريف شده است؟!

4. شكى نيست كه امير مؤمنان عليه السلام در بعضى از مسائل با خلفا اختلاف نظر داشت و مخالفت‏خود را نيز به صورت منطقى در موارد گوناگون آشكار مى‏كرد، كه يكى از آنها خطبه شقشقيه و نيز مناشدات معروف آن حضرت است. در عين حال مى‏بينيم كه آن حضرت در سراسر زندگى خود، حتى يك كلمه هم درباره تحريف قرآن سخن نگفته است، حال اگر (العياذ بالله) چنين كارى صورت گرفته بود،مسلما به هيچوجه ايشان در باره آن سكوت نمى‏ورزيد. بلكه بالعكس آن حضرت پيوسته به تدبر در قرآن دعوت مى‏كرد و مى‏فرمود:«ليس لاحد من بعد القرآن من فاقة ولا بعد القرآن من غنى فكونوا من حرثته و اتباعه‏» ⁽⁵⁾ : اى مردم براى كسى در صورت پيروى از قرآن فقر و نيازى نيست، و بدون پيروى از قرآن، غنا و بى نيازيى وجود نخواهد داشت، بنابر اين در سرزمين زندگى خود بذر قرآن را بيفشانيد و از پيروان آن باشيد.

با توجه به دلايل ياد شده و نظاير آن، علماى بزرگ شيعه اماميه به پيروى از اهل بيت عليهم السلام از دير زمان تاكنون بر مصونيت قرآن از تحريف تاكيد نموده‏اند، كه از آن ميان مى‏توان به افراد زير اشاره نمود:

1. فضل بن شاذان (متوفاى 260ه.ق، كه در عصر ائمه عليهم السلام مى‏زيسته است) در كتاب الايضاح/217.

2. شيخ صدوق(م‏381ه. ق) در كتاب الاعتقادات/93.

3. شيخ مفيد (م‏413ه.ق) در كتاب اجوبة المسائل السروية، مطبوع در مجموعة الرسائل/ص‏266.

4. سيد مرتضى (م‏436ه.ق) در كتاب جواب المسائل الطرابلسيات، كه كلام وى را شيخ طبرسى در مقدمه مجمع البيان آورده است.

5. شيخ طوسى معروف به شيخ الطائفه(م‏460ه.ق) در كتاب التبيان، 1/3.

6. شيخ طبرسى(م‏548ه.ق) در مقدمه كتاب خود، مجمع البيان، بر عدم تحريف قرآن تصريح و تاكيد كرده است.

7. سيد بن طاووس(م‏664ه.ق) دركتاب «سعد السعود» (ص 144) مى‏گويد: عدم تحريف، راى اماميه است.

8. علامه حلى (م‏726ه.ق) در كتاب اجوبة المسائل المهناويه (ص 121) مى‏گويد: «حق اين است كه هيچگونه زياده و نقيصه‏اى در قرآن راه نيافته است و من از قول به تحريف به خدا پناه مى‏برم، زيرا اين امر موجب شك در معجزه متواتر پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم مى‏گردد».

ما در اينجا به ذكر نام علماى شيعه كه منكر تحريف بوده‏اند پايان مى‏دهيم، و تاكيد مى‏كنيم كه اين عقيده، پيوسته مورد نظر بزرگان علماى اماميه در اعصار گوناگون بوده است، چنانكه در عصر حاضر نيز همه مراجع شيعه، بدون استثنا، داراى چنين عقيده‏اى مى‏باشند.

اصل ششم

در كتب حديث و تفسير رواياتى وارد شده است كه برخى آنها را دليل بر تحريف قرآن قرار داده‏اند، ولى بايد توجه نمود كه:

اولا، اكثر اين روايات از طريق افراد و كتابهايى نقل شده كه از وثاقت و اعتبار لازم برخوردار نيستند، مانند كتاب قراءات احمد بن محمد سيارى (م‏286) كه علماى رجال، روايات او را ضعيف خوانده، و مذهب او را فاسد دانسته‏اند ⁽⁶⁾ يا كتاب على بن احمد كوفى (م‏352) است كه علماى رجال درباره او گفته‏اند: در پايان عمر راه غلو را در پيش گرفت. ⁽⁷⁾

ثانيا، قسمتى از اين روايات، كه بر تحريف حمل شده است، جنبه تفسيرى دارد. به عبارت ديگر، مفاد كلى آيه در روايت تطبيق بر مصداق شده، و عده‏اى تصور كرده‏اند كه تفسير و تطبيق مزبور جزء قرآن بوده و از آن حذف گرديده است. مثلا «صراط مستقيم‏» در سوره حمد، در روايات به «صراط پيامبر و خاندان او» تفسير شده، و پيداست كه چنين تفسيرى، تطبيق كلى بر فرد اعلاى آن است. ⁽⁸⁾

امام خمينيرحمه الله رواياتى را كه از آنها تحريف برداشت‏شده بر سه دسته تقسيم كرده است:

الف - روايات ضعيف، كه با آن نمى‏توان استدلال كرد;

ب - روايات ساختگى، كه شواهد جعلى بودن در آنها نمايان است;

ج - روايات صحيح، كه اگر در مفاد آنها كاملا دقت گردد روشن مى‏شود كه مقصود از تحريف در آيات قرآن، تحريف معانى آنهاست نه تغيير الفاظشان. ⁽⁹⁾

ثالثا، كسانى كه مى‏خواهند عقيده واقعى پيروان يك مذهب را به دست آورند بايد به كتابهاى عقيدتى و علمى آنها رجوع كنند، نه به كتابهاى حديثى كه نظر مؤلف از تاليف آن، بيشتر گردآورى مطالب بوده و تحقيق آن را به ديگران واگذار كرده است. همچنين مراجعه به آراى شاذ از پيروان يك مذهب براى شناخت عقايد مسلم آن مذهب كافى نبوده و اصولا استناد به قول يك يا دو نفر در مقابل اكثريت قاطع دانشمندان آن فرقه، ملاك صحيحى براى قضاوت نيست.

در خاتمه بحث از تحريف، ضرورى است چند نكته را يادآور شويم:

1. متهم كردن مذاهب اسلامى يكديگر را به تحريف قرآن، خاصه در عصر كنونى، جز به نفع دشمنان اسلام نخواهد بود.

2. اگر برخى از علماى شيعه كتابى درباره تحريف قرآن نوشته‏اند، بايستى نظريه شخصى خود او تلقى شود، نه نظريه اكثريت قاطع علماى شيعه. لذاست كه مى‏بينيم پس از انتشار كتاب مزبور، رديه‏هاى زيادى از سوى علماى شيعه بر ضد آن نوشته شده است; همان‏گونه كه وقتى در سال 1345ه.ق از طرف يكى از علماى مصر كتاب «فرقان‏» با استناد به پاره‏اى روايات درباره نسخ يا انساء تلاوت آياتى از قرآن كه در كتب حديث اهل سنت آمده است، به عنوان اثبات تحريف در قرآن نوشته شد، از طرف علماى ازهر مردود شناخته شد و كتاب مزبور مصادره گرديد.

3.كتاب آسمانى همه مسلمانان جهان قرآن مجيد است كه مجموع آن را 114 سوره كه نخستين آن را سوره «الحمد» وآخرين آن را سوره «الناس‏» تشكيل مى‏دهد، و در اين كتاب كلام الهى، «قرآن‏» ناميده شده و با صفاتى چون مجيد، كريم و حكيم ⁽¹⁰⁾ معرفى گرديده است. و مسلمانان احيانا آن را «مصحف‏»مى‏نامند، و مصحف در لغت عرب به مجموعه‏اى از برگهاى نوشته شده مى‏گويند كه در يك جا گرد آيد. و نقل شده است كه پس از رحلت پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم، آنگاه كه مجموع سوره‏هاى قرآن يك جا گرد آمد از سوى برخى صحابه اسم مصحف براى آن پيشنهاد شد. ⁽¹¹⁾

بنابر اين مصحف به مجموعه‏اى از برگهاى نوشته شده و گرد آمده به صورت يك كتاب مى‏گويند خواه قرآن باشد يا غير آن. وقرآن نامه اعمال را «صحف‏» مى‏نامد و مى‏فرمايد:‹‹واذا الصحف نشرت›› (تكوير/10): آنگاه كه نامه‏هاى اعمال گشوده شود، همچنانكه ديگر كتابهاى آسمانى را «صحف‏» مى‏نامد، و مى‏فرمايد: ‹‹صحف ابراهيم وموسى›› ( اعلى/19): كتابهاى ابراهيم و موسى.

اين آيات نشان مى‏دهد كه لفظ صحيفه يا مصحف معنى وسيعى داشته است، هرچند پس از رحلت پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم يكى از نامهاى قرآن نيز بشمار آمده است.

از اين جهت تعجب نخواهيم كرد كه نوشته‏هايى را كه از دخت گرامى پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم به يادگار مانده است «مصحف‏» مى‏نامند، و واقعيت اين مصحف آن است كه امام صادق عليه السلام در روايتى توضيح مى‏دهد و مى‏فرمايد: «فاطمه پس از رحلت پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم هفتاد و پنج روز زيست، و اندوه سختى او را فرا گرفت، جبرئيل (به فرمان خدا) فرود مى‏آمد و از رسول خدا و منزلت او نزد خدا سخن مى‏گفت و بدين جهت فاطمه را تسلى مى‏داد، و از حوادثى كه بعدها اتفاق خواهد افتاد او را با خبر مى‏ساخت.و اميرمؤمنان گزارشهاى جبرئيل را(از طريق املاء فاطمه عليها السلام) مى‏نوشت واين همان مصحف فاطمهعليها السلام است. ⁽¹²⁾

ابوجعفر از امام صادق عليه السلام نقل مى‏كند كه فرمود:مصحف فاطمة ما فيه شي‏ء من كتاب الله وانما هو شي‏ء القى اليها بعد موت ابيها (صلوات الله عليهما ) ⁽¹³⁾ : در مصحف فاطمه چيزى از كتاب الهى نيست، (يعنى تصور نكنيد قرآن است) بلكه محتويات آن پس از درگذشت پدرش به او القا شده است. و ما در بخش مربوط به فقه و حديث‏يادآور خواهيم شد كه در امت اسلامى شخصيت‏هاى والايى هستند كه در حالى كه نبى و رسول نيستند، ولى فرشتگان با آنان سخن مى‏گويند. و آنان را محدث مى‏نامند، و دخت گرامى پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم «محدثه‏» بوده است.

منابع:

1. آيات گواه بر خاتميت منحصر به آيه فوق نيست. در اين مورد، نصوص ششگانه‏اى در قرآن هست كه برخاتميت پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم گواهى مى‏دهد. به كتاب مفاهيم القرآن:3/130-139 رجوع شود.

2. صحيح بخارى:3/58; صحيح مسلم:2/323; امالى صدوق، ص 28 و47 و 81;بحار الانوار، 37/254-289، باب‏53; بخارى، صحيح،3/54، باب غزوة تبوك، مسلم 4/1871 ط 1375; ترمذى، سنن، 2/301; سيره ابن هشام 4/162; احمد، مسند، 1/174.

3. در اين باره به كتاب مفاهيم القرآن:3/141-167 رجوع شود.

4. تمدن اسلام و عرب، تاليف دكتر گوستاولوبون فرانسوى، صص 141-143.

5. نهج البلاغه، خطبه 171.

6. رجال نجاشى:1/211، شماره ترجمه‏190.

7. رجال نجاشى:1/96، شماره ترجمه‏689.

8. اينترنت

تعجب نکنید ،نه خنده دارد ونه گریه ،اما حقیقت دارد .واقعیت این روزهای “بازار قبر فروشی” و”دلالان قبر” حکایت از مسائلی دارد که نه می شود گریه نکرد ونه می شود نخندیدوازقضا باید انگشت تحیر هم به دهان گرفت وبعضا باید هرسه کار را باهم کرد!!
به گزارش تسنیم، این روزها آنهایی که به فکر عاقبت خود ووالدینشان افتاده اند،آنهایی که می خواهند بعد از فوتشان ،اهل وعیال سرگردان وویلان خرید قبر نشوند وبقول امروزی ها “آینده نگر ” هستند ،از شنیدن قیمت های قبر در قبرستان های تهران وحومه چندین شاخ درتاج سرشان در می آید!!
تعجب از نرخ قبرها ومدفن ابدی از یک طرف ودلایل گرانی قبرها و اینکه چراخانه آخرت اینقدر گران است بیشتر مایه تعجب می شود.
وقتی از یک دلال وفروشنده قبر علت گرانی را جویا می شویم واو برایمان توضیح می دهد ،ناخودآگاه به او می گوییم:آقاجان ما که خونه تو جردن وشمرون نمی خوایم ……وقتی او هم خنده ای تحویلمان می دهد ومی گوید:” منهم خونه بشما نمی فروشم بلکه قبر می فروشم “!!آنوقت است که تازه متوجه می شویم یک متر قبر ناقابل بیشتر از چندمتر منزل وآپارتمان مدرن وشیک در جردن ،فرمانیه ،نیاوران ،شهرک غرب و……ارزش دارد وقیمت گذاری می شود!!!؟وتازه درمی یابیم که خریدن قبر با خریدن خونه در جردن ونیاوران ازقضاشباهت های خیلی نزدیکی باهم دارند که باعث گرانی بیش از حد قبور شده است.
ازجمله دلایل گرانی قبور در برخی گورستان های تهران نزدیکی آنها به ایستگاه مترو ،جاده ها وخیابان های قابل دسترسی در گورستان ،داشتن فضا برای پارک اتومبیل بستگان متوفی ،فضای سبز نزدیک قبر، و………از امکاناتی است که باعث رقم های نجومی قبور شده است.لطفا وقتی قیمت های قبر ،این خانه آخرت را می خوانید به این موضوع هم فکر کنید که چرا برای رفتن به آن دنیا که باید “حساب وکتاب ” این دنیای تان را پس بدهید دست از تجمل گرایی وچشم وهمچشمی برنمی داریدوبا اینگونه رفتارها به آشفته بازاری دامن می زنیدکه آخرتتان را مخدوش می کندوبا دلی چرکین ازقیمت گزافی که برای خانه آخرتتان پرداخته اید به دیارباقی سفر می کنید؟
بهرحال از قدیم گفته انداگر “شاه وگدا” هم باشید هنگام مرگ فقط دومتر “چلوار” از این دنیا با خودتان می برید! پس در این واپیسن روزهای حیات دنیوی تان، چرابرای خرید قبر اینقدر حرص وولع دارید ورفتاری از خود بروز می دهید که با اعتقادات دینی تان منافات وتضاد دارد؟بعد ازاین همه موعظه ونصیحت تقاضا داریم به این قیمت ها هم نظری بیاندازید وبعد کلاهتان را قاضی کنید………!!؟
نام مکان ………………. قیمت قبر
امامزاده صالح ………………….. از ۱۴۰ میلیون تا ۵۰۰ میلیون
امامزاده ۵ تن لویزان ………………….. ۴۰ تا ۸۰ میلیون
امامزاده صالح فرحزاد ………………….. از ۱۰۰ میلیون به بالا
بهشت زهرا – قطعات قدیم ………………….. از ۳۰ میلیون تا ۷۰ میلیون
امامزادگان محلی لواسانات و شمیرانات………………….. ۲۰ تا ۵۰ میلیون تومان
امامزاده اسماعیل چیذر ………………….. از ۱۰۰ میلیون تومان به بالا
ابن بابویه ………………….. ۵۰ تا ۶۰ میلیون تومان
شاه عبدالعظیم ………………….. از ۵۰ میلیون تومان به بالا
امامزاده عبدالله شهرری ………………….. ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلیون